سازمان همکاری شانگهای (SCO) در ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱ در شانگهای، ابتدا با مشارکت قزاقستان، چین، قرقیزستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد و اکنون حدود یک سوم اقتصاد جهان را در اختیار دارد.
شانگهای، سازمانی متفاوت با ناتو
براساس این تحلیل، در واقع سازمان همکاری شانگهای به تهران یک مجمع دیپلماتیک برای ایجاد روابط نزدیک تر با کشورهای منطقه را نیز ارائه می دهد؛ این روند قبل از این مختل شده بود. عدم انسجام و محدودیت های داخلی در میان دولت های آسیای مرکزی موجب شده است تا ایران به عنوان یک مرکز حمل و نقل بالقوه و جایگزینی برای وابستگی به روسیه هم دیده شود.
وی بر این باور است که ایران با این اقدام توانسته است از انزوا خارج شود و ورود به اقتصاد جهانی را آغاز کند.
شبکه تلویزیونی «ان تی وی» ترکیه هم در این خصوص گزارش داد، ترکیه به عنوان یک عضو ناتو اعلام کرد که قصد دارد درخواست برای عضویت کامل در سازمان همکاری شانگهای را ارائه کند.
اکنون ۹ کشور جمهوری اسلامی ایران، هند، جمهوری قزاقستان، جمهوری خلق چین، قرقیزستان، پاکستان، فدراسیون روسیه، تاجیکستان و ازبکستان عضو رسمی سازمان همکاری شانگهای هستند و سه کشور افغانستان، بلاروس و مغولستان دارای وضعیت ناظر و ۶ کشور جمهوری آذربایجان، جمهوری ارمنستان، پادشاهی کامبوج، جمهوری دموکراتیک فدرال نپال، جمهوری ترکیه و جمهوری دموکراتیک سوسیالیستی سریلانکا شرکای گفت وگوی سازمان همکاری شانگهای محسوب می شوند.
سازمان همکاری شانگهای از زمان تشکیل در سال ۲۰۰۱، تنها یک بار اعضای جدید را پذیرفت و آن هم زمانی بود که درخواست های عضویت هند و پاکستان در اجلاس سال ۲۰۱۵ تصویب شد. دو کشور در اجلاس سال ۲۰۱۶ یادداشت های تعهداتی را امضا کردند و در اجلاس سال ۲۰۱۷ به عنوان اعضای کامل پذیرفته شدند.
تارنمای موسسه رسانه ای پژوهشی «Asia Financial» مستقر در هنگ کنگ نوشت، پس از ایران اکنون ترکیه نیز به دنبال عضویت در سازمان همکاری شانگهای و پیوستن به گروه کشورهای چین، روسیه و ایران است.
طبق گزارش این رسانه آمریکایی، «ابراهیم رئیسی» رئیس جمهور ایران در سخنرانی خود در اجلاس سمرقند گفت که گسترش این سازمان میتواند به مقابله با یکجانبهگرایی واشنگتن کمک کند و موجب خنثی کردن تحریمهای آمریکا شود، این امر نیازمند راهحلهای جدیدی است.
موسسه «بلفر» وابسته به دانشگاه هاروارد آمریکا آورده است که ایران یک قدم به عضویت سازمان همکاری شانگهای نزدیک تر شد.
جالب اینجا است که نشست سمرقند اولین سفر خارجی «شی جین پینگ» رهبر چین از زمان شروع همه گیری هم بود. او از متحدان پکن در سازمان خواست به یکدیگر کمک کنند تا مانع قدرتهای خارجی شوند که آشوب های داخلی را در کشورها تحریک میکنند. وی از این اقدام غرب به ویژه آمریکا، به عنوان «انقلابهای رنگی» یاد کرد.
موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک تصریح دارد: با توجه به بن بست ادامه دار بین تهران و غرب بر سر مذاکرات هسته ای و تحریم ها، مقامات ایرانی از حضور در سازمان همکاری شانگهای به عنوان ابزاری برای تقویت سیاست نگاه به شرق دولت استفاده می کنند. تحول اخیر به عنوان نتیجه روابط ایران با روسیه و چین دیده می شود ضمن آنکه در دوره اخیر جنگ اوکراین هم باعث تعمیق روابط تهران با مسکو شده است. سیاست تحکیم روابط با پکن هم در دوران ریاست جمهوری «ابراهیم رئیسی» برجسته شده است.
اندیشکده ها و رسانه های مطرح جهان ارزیابی های گوناگونی را از کارکرد این سازمان و پیامدهای عضویت ایران در آن داشته اند.
ترکیه در حال حاضر شریک گفت وگوی سازمان همکاری شانگهای است که اعضای اصلی آن چین، روسیه، هند، پاکستان، ایران، قرقیزستان، تاجیکستان، قزاقستان و ازبکستان هستند.
بیست و دومین اجلاس سران «سازمان همکاری شانگهای» (Shanghai Cooperation Organization) در سمرقند با یک اتفاق مهم برای ایران همراه شد و سرانجام پس از گذشت بیش از یک دهه، جایگاه تهران از عضویت ناظر ارتقا یافت و مهمترین گام عملیاتی برای الحاق کامل به این سازمان برداشته شد و از این به بعد کشورمان به عنوان عضو رسمی آن شناخته می شود.
تاثیر عضویت در شانگهای بر مذاکرات هسته ای
«تریتا پارسی» مدیر اندیشکده کوئینسی در واشنگتن دیسی اعتقاد دارد در حالی که پیشنهاد ایران برای عضویت کامل برای اولین بار در سال گذشته تصویب شد، تصمیم برای الحاق اکنون در زمان نامناسبی رخ داد زیرا هم ایران و هم رهبران غربی امیدوار بودند به معامله ای برای احیای توافق هسته ای دست یابند.
یک گام کوچک تا عضویت کامل ایران
ایران از سال ۲۰۰۵ یک کشور ناظر بود. در اجلاس سال گذشته که با حضور آیت الله سید ابراهیم رییسی در شهر دوشنبه برگزار شد، اعضا بعد از چند سال با درخواست عضویت کامل ایران موافقت کردند و بعد از امضای سند تعهدات در اجلاس سمرقند، ایران عضو این سازمان به شمار می رود.