جهان تحت کنترل هوش مصنوعی است. جایگاه دانشگاه های ایران کجاست؟

برای گزارش دادن خبرنگار معاونت علمی و آموزشی ایرنادر ساده ترین تعریف، هوش مصنوعی توانایی یک کامپیوتر با سایر ابزارهای پردازشی است که می تواند مانند موجودی هوشمند مانند انسان، مسائل را یاد بگیرد و حل کند. هوش مصنوعی حوزه های متعدد و بین رشته ای را در بر می گیرد و از زمان معرفی رایانه های شخصی در دهه 1950 به شدت رشد کرده است. بیستمین نشست سالانه انجمن علم و فناوری در جامعه(2023 – انجمن STS) با شرکت نزدیک به 1500 مقام ارشد، دانشمند و رهبر در زمینه های علم، فناوری، سیاست، تجارت و رسانه از بیش از 80 کشور، منطقه و سازمان بین المللی در 1 و 3 اکتبر 2023 (اکتبر) 1402) در کیوتو، ژاپن برگزار شد.

استناد و پایش موسسه علم و فناوری جهان اسلام (ISC) به همین مناسبت و با توجه به وظایف ذاتی آن و همچنین تصویب سند ملی هوش مصنوعی در شورای عالی انقلاب فرهنگی، اخیرا گزارشی از وضعیت مقالات و مستندات علمی هوش مصنوعی منتشر شده است. در دنیا طبقه بندی دانشگاه های مختلف در این زمینه و جایگاه کشورهای اسلامی در این زمینه بوده است و دانشگاه های کشورهای اسلامی بر اساس نظام های طبقه بندی مختلف در این زمینه منتشر کرده اند.

در سال‌های اخیر، موسسات رتبه‌بندی مختلفی از سراسر جهان، دانشگاه‌ها را در زمینه هوش مصنوعی رتبه‌بندی کرده‌اند که از جمله این مؤسسات می‌توان به شاخص هوش مصنوعی انسان محور (HAI) دانشگاه استنفورد، مؤسسه اشاره کرد. طبقه بندی هوش مصنوعی طبقه بندی هوش مصنوعی، سیستم طبقه بندی آموزشی مزدور EduRank، پایگاه داده وب علم WOS، سیستم رتبه بندی جهانی کواس QS و سیستم طبقه بندی سیمجو SCImago اشاره کرد.

شاخص هوش مصنوعی استانفورد این یک ابتکار مستقل استنفورد برای هوش مصنوعی انسان محور است که توسط کمیته راهبری شاخص هوش مصنوعی و یک گروه بین رشته ای از کارشناسان از سراسر دانشگاه و صنعت رهبری می شود.

گزارش شاخص 2024 شامل تجزیه و تحلیل جدیدی از مدل‌های کلیدی، از جمله ژئوپلیتیک و هزینه‌های آموزشی آن‌ها، تأثیر زیست‌محیطی سیستم‌های هوش مصنوعی، و روند افکار عمومی در هوش مصنوعی است. شاخص هوش مصنوعی همچنین ردیابی قوانین جهانی هوش مصنوعی را از 25 کشور در سال 2022 به 127 کشور در سال 2023 گسترش داد.

تعداد مقالات AI منتشر شده در سال 2024

بر اساس گزارش Stanford AI Index 2024، در سال 2022، حدود 230000 مقاله در مجلات هوش مصنوعی منتشر شده است. در حالی که تعداد مقالات کنفرانس به 42 هزار مقاله می رسد. انتشار مجلات و مقالات کنفرانس هوش مصنوعی از سال 2015 به میزان مشابه افزایش یافته است.

علاوه بر این، در سال 2024، تعداد مدارک تحصیلی در زمینه یادگیری ماشینی در دهه گذشته بیش از پیش افزایش یافته است و از سال 2015 تا 2022، تقریباً هفت بار تعداد مدارک تحصیلی در رشته یادگیری ماشینی در سال 2022 به 72230 درجه، رشته محاسبات بصری به 21309 درجه و رشته تشخیص الگو به 19840 درجه رسید.

همچنین، تا سال 2022، اکثر اختراعات هوش مصنوعی جهان (75.2 درصد) از شرق آسیا و اقیانوسیه می‌آیند و آمریکای شمالی با 21.2 درصد دومین مشارکت کننده است. آمریکای شمالی همچنین تا سال 2011 پیشرو در تعداد پتنت های جهانی هوش مصنوعی بود. اما از آن زمان، تغییر قابل توجهی در تعداد پتنت های جهانی هوش مصنوعی که منشا آن در شرق آسیا و اقیانوسیه است، رخ داده است.

رتبه بندی هوش مصنوعی و وضعیت دانشگاه های مختلف

زمینه های اصلی طبقه بندی طبقه بندی هوش مصنوعی این شامل حوزه های اصلی محاسبات بصری، پردازش زبان طبیعی، یادگیری ماشین، استدلال شناختی، روباتیک، سیستم های چند عاملی و شبکه های عصبی است. بر اساس داده های این سیستم طبقه بندی، از سال 2014 تا 2023، به ترتیب در حوزه هوش مصنوعی، آمریکا. 3187 نویسنده از 187 دانشگاه شاخص انتشار 2.31881 و شاخص هوش مصنوعی 2786، چین با 1.13 نویسنده از 33 دانشگاه، شاخص انتشار 1.14478 و شاخص هوش مصنوعی 32.763 و انگلستان با 939 نویسنده از 43 دانشگاه، نمایه انتشارات6 است. و شاخص هوش مصنوعی 642.4 است. رتبه یک تا سه.

و همچنین در بین دانشگاه های دنیا دانشگاه کارنگی ملون پیتسبورگ، پنسیلوانیا، ایالات متحده آمریکا با 117 نویسنده و فهرست نشریات سازمانی/ انتشارات تعدیل شده (مجموع انتشارات یک نویسنده (نویسنده یا محقق) در یک زمینه خاص که با دو عامل وزن (اصلاح شده) می شوند: ضریب اهمیت (اعتبار) محل انتشار (احتمالاً ضریب تأثیر IF)) 9.2029 و شاخص هوش مصنوعی 77.143 در وهله اول قرار دارد.

بر اساس داده های این گزارش، در بین کشورهای اسلامی در بازه زمانی 2014 تا 2023 در حوزه هوش مصنوعی، عربستان سعودی با 20 نویسنده از دو دانشگاه، شاخص انتشارات سازمانی 508.9 و شاخص هوش مصنوعی (تعداد مقالات منتشر شده در زمینه هوش مصنوعی (99/14) امارات متحده عربی با 28 نویسنده از 3 دانشگاه، شاخص انتشار 2.308 و شاخص هوش مصنوعی 97.12 و ترکیه با 58 نویسنده از 8 دانشگاه، شاخص انتشار 8.127 و شاخص هوش مصنوعی 25.25 در رتبه های اول تا سوم قرار دارند.

و همچنین جمهوری اسلامی ایران 15 نویسنده از دو دانشگاه با شاخص انتشار 33 و شاخص هوش مصنوعی 37.2 Rسی و سومین تب جهانی و رتبه پنجم در بین کشورهای اسلامی منصوب و بر اساس شاخص های ارزیابی این موسسه، فقط دانشگاه ها می باشد صنعت، علم و صنعت شریف آنها به این ترتیب هستند.

مهمترین تولیدات علمی در بخش 20 ساله هوش مصنوعی برای دانشگاه های تهران، تبریز و صنعتی امیرکبیر تهران در نظر گرفته شده است. در بخشمحاسبات بصری و پردازش زبان طبیعی دانشگاه تهران، امیرکبیر و شریف شریف، و برای یادگیری ماشین دانشگاه های تهران، امیرکبیر و تربیت مدرس رباتیک دانشگاه های تهران، شریف و امیرکبیر شبکه عصبی دانشگاه علم و صنعت تهران و تبریز سیستم های چند عاملی دانشگاه‌های امیرکبیر، دانشگاه علم و صنعت و دانشگاه تهران بیشترین تعداد تولیدات علمی را در بخش‌های مختلف فناوری و شاخه‌های هوش مصنوعی دارند.

Neti Edge Rank نیز یک رتبه بندی مستقل بر اساس معیارهایی است که … 14 هزار و 131 دانشگاه از 183 کشور جهان این سیستم طبقه بندی از پایگاه داده اختصاصی شامل 44 میلیون و 909 هزار و 300 مقاله علمی و 1 میلیارد و 237 میلیون و 541 هزار و 960 استناد برای رتبه بندی دانشگاه ها در 246 موضوع تحقیقاتی استفاده می کند.

این رتبه بندی فهرستی از بهترین دانشگاه های جهان را بر اساس عملکرد تحقیقاتی در زمینه هوش مصنوعی ارائه می دهد. بر اساس داده های این رتبه بندی، تعداد 100 دانشگاه از ایران بر اساس عملکرد تحقیقاتی آنها در زمینه هوش مصنوعی تعیین می شود. با توجه به این رتبه برتر در رشته هوش مصنوعی دانشگاه تهران بوده است. دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دانشگاه علم و صنعت ایران آنها در ردیف های بعدی قرار دارند.

همانطور که در جدول زیر مشاهده می شود، بر اساس داده های گزارش پایگاه داده نمایه شده است Web of Science/WOS بیشترین تولیدات علمی در دوره 20 ساله در حوزه هوش مصنوعی مربوط به دانشگاه تهران، تبریز و صنعتی امیرکبیر بوده است. در محاسبات بصری و پردازش زبان طبیعی، بیشتر تولیدات علمی مربوط به دانشگاه های تهران، صنعتی امیرکبیر و صنعتی شریف است. در یادگیری ماشینی، دانشگاه تهران، صنعتی امیرکبیر و دانشگاه تربیت مدرس در رشته رباتیک، دانشگاه تهران، دانشگاه صنعتی شریف و دانشگاه صنعتی امیرکبیر؛ در شبکه های عصبی دانشگاه تهران، تبریز و علم و صنعت ایران، و در سیستم های چند عاملی، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه علم و صنعت ایران و دانشگاه تهران.

جایگاه و رتبه دانشگاه های دولتی در شاخه های فناوری و هوش مصنوعی

رتبه	هوش مصنوعی	محاسبات بصری	پردازش زبان طبیعی	فراگیری ماشین	رباتیک	شبکه های عصبی	سیستم های چند عاملی
1	دانشگاه تهران	دانشگاه تهران	دانشگاه تهران	دانشگاه تهران	دانشگاه تهران	دانشگاه تهران	دانشگاه صنعتی امیرکبیر
2	دانشگاه تبریز	دانشگاه امیرکبیر	دانشگاه صنعتی امیرکبیر	دانشگاه صنعتی امیرکبیر	دانشگاه صنعتی شریف	دانشگاه تبریز	دانشگاه علم و صنعت
3	دانشگاه صنعتی امیرکبیر	دانشگاه صنعتی شریف	دانشگاه صنعتی شریف	دانشگاه تربیت مدرس	دانشگاه صنعتی امیرکبیر	دانشگاه علم و صنعت	دانشگاه تهران
4	دانشگاه تربیت مدرس	دانشگاه علم و صنعت	دانشگاه شهید بهشتی	دانشگاه صنعتی شریف	دانشگاه الخواجه نصرالدین طوسی	دانشگاه صنعتی شریف	دانشگاه الخواجه نصرالدین طوسی
5	دانشگاه پزشکی تهران	دانشگاه فردوسی مشهد	دانشگاه شیراز	دانشگاه شیراز	دانشگاه علم و صنعت	دانشگاه تربیت مدرس	دانشگاه صنعتی شریف
6	دانشگاه صنعتی شریف	دانشگاه شیراز	دانشگاه اصفهان	دانشگاه صنعتی امیرکبیر	دانشگاه صنعتی امیرکبیر	دانشگاه الخواجه نصرالدین طوسی	دانشگاه تربیت مدرس
7	دانشگاه صنعتی شریف	دانشگاه شهید بهشتی	دانشگاه الخواجه نصرالدین طوسی	دانشگاه علم و صنعت	دانشگاه فردوسی مشهد	دانشگاه فردوسی مشهد	دانشگاه شهید بهشتی
8	دانشگاه الخواجه نصرالدین طوسی	دانشگاه تربیت مدرس	دانشگاه فردوسی مشهد	دانشگاه فردوسی مشهد	دانشگاه صنعتی شاهرود	دانشگاه شیراز	دانشگاه صنعتی امیرکبیر

بر اساس سیستم طبقه بندی، 100 دانشگاه ایران بر اساس عملکرد پژوهشی خود در حوزه هوش مصنوعی طبقه بندی شدند و رتبه اول دانشگاه تهران است و دانشگاه صنعتی، علم و صنعت امیرکبیر ایران در رتبه های بعدی قرار دارد.

لیست بهترین دانشگاه های ایران در زمینه هوش مصنوعی

ردیف	دانشگاه	رتبه آسیا	رتبه بندی جهانی
1	دانشگاه تهران	56	201
2	دانشگاه صنعتی امیرکبیر	70	266
3	دانشگاه علم و صنعت ایران	83	318
4	دانشگاه صنعتی شریف	84	320
5	دانشگاه تبریز	142	564
6	دانشگاه شهید بهشتی	145	571
7	دانشگاه صنعتی خواجه نصرالدین طوسی	149	584
8	دانشگاه تربیت مدرس	154	595
9	دانشگاه فردوسی مشهد	166	638
10	دانشگاه شیراز	170	647

بر اساس نظام طبقه بندی مذکور در میان کشورهای جهان اسلام دانشگاه تهران رتبه جهانی 201 دانشگاه فناوری مالزی رتبه جهانی 306 دانشگاه فنی استانبول آنها در رتبه 375 جهان قرار دارند و در رتبه های اول تا سوم قرار دارند.

لیست بهترین دانشگاه های جهان اسلام در سیستم طبقه بندی هوش مصنوعی

ردیف	ملت	دانشگاه	در آسیا رتبه بندی شده است	در جهان رتبه بندی شده است
1	ایران	دانشگاه تهران	56	201
2	مالزی	دانشگاه فناوری	80	306
3	ترکیه	دانشگاه فنی	99	375
4	جزیره عربی	دانشگاه ملک عبدالعزیز	105	391
5	پاکستان	دانشگاه ملی علم و صنعت	202	741